Het verzet van drukker George van Elburg
Warmond n Drukker George van Elburg had in de oorlog een belangrijke rol in het verzet. Hij vervalste Ausweisen en drukte extra voedselbonnen, bijvoorbeeld voor Joodse onderduikers in de streek. De Warmonder werd in 1944 opgepakt en ter dood veroordeeld, maar kwam als door een klein wonder toch weer thuis. Zijn oudste zoon René maakte het mee en vertelde er tijdens de Nationale Herdenking over.
'De Elburgen' staat op de doos die René van Elburg (82) uit de grote kast in zijn werkkamer haalt. De foto's die erin zitten zijn familiefoto's van zijn vader. Vader George staat samen met negen andere broers en zussen op de foto. Zijn ouders in het midden. Twee broers ontbreken. "Allemaal foto's die ik van mijn vader heb gekregen. Hij had alles in lades, ik alles in dozen,' verklaart Van Elburg zijn systeem.
Zwemmer
Het is vijf mei, Bevrijdingsdag, en de zon schijnt volop. Alles staat in bloei, de molen staat bijna letterlijk in de achtertuin. Een dag eerder scheen ook de zon tijdens de Nationale Herdenking. Alleen de vogels waren niet stil tijdens de twee minuten stilte in Warmond. Even daarvoor sprak Van Elburg – op uitnodiging van de organisatie- een volle Protestantse Kerk toe over zijn vader George. Een verhaal dat begint in Den Helder, waar hij werd geboren. "Aan het Marsdiep," zegt Van Elburg. "Mijn vader kon erg goed zwemmen. In 1932 heeft hij langs de route van de toen aan te leggen Afsluitdijk gezwommen. Dat is 32 kilometer. Dat heeft hij wel eens verteld, want daar was hij ook trots op."
De vader van George is beschuitbakker, maar gaat failliet. Hij besluit zijn geluk aan de overkant van de oceaan te beproeven. Het hele gezin verhuist naar New York. George gaat daar 's avonds naar school en werkt overdag in een drukkerij. Het is bepalend voor het verloop van de rest van zijn leven. Na een aantal jaar krijgt moeder heimwee en dus gaat het gezin terug naar Nederland. Oudste broer Henk blijft, maar tweede zoon George gaat weer mee naar Holland. In Nederland wordt jongste broertje André geboren. George studeert om leraar Engels te worden, maar zijn aanstaande schoonvader vindt dat maar niets. Of drukker niet wat voor hem is? Via via vinden ze een drukkerij die te koop staat en zo belandt George bij toeval als eigenaar van drukkerij Immerzeel in Warmond. Het dorp waar zijn leven in de oorlog een andere wending krijgt.
Bij toeval in het verzet
Zijn oudste zoon René is vijf jaar als de oorlog uitbreekt. "Ik weet daar eigenlijk weinig meer van. Het leven ging voor mij als kind gewoon door." Ook zijn vader zet zijn werkzaamheden aanvankelijk gewoon door. Totdat hij in het verzet rolt. "Dat was puur toeval, volgens mij. De joden kregen natuurlijk geen voedselbonnen meer en de vraag was of mijn vader die illegaal kon drukken. Natuurlijk kon hij dat. En als je een beetje avontuurlijk bent aangelegd – en dat was mijn vader zeker- dan rolde je van het een in het ander." Naast voedselbonnen, werden er ook illegale Ausweisen gedrukt, kopieën van de vergunningen die de nazi's afgaven aan mensen waardoor ze op een bepaalde plaats mochten zijn.
Daarnaast heeft de familie Van Elburg ook een Engelse zender in hun huis aan de Kerpsdam staan. Regelmatig is de huiskamer een verzamelplaats voor mannen uit het dorp om te luisteren naar berichten van overzee. "Tegenover ons woonde schoenmaker De Vroomen. Hij kwam ook vaak luisteren. Al die mensen, dat maakte flink wat herrie. Daardoor kon ik niet slapen. Dus mocht ik dan bij de schoenmaker thuis slapen."
'Mijn vader moest zijn eigen graf graven'
Ter dood veroordeeld
Het is ook de plek waar René in eind augustus 1944 uit het raam kijkt en ziet dat alle personeelsleden van de drukkerij worden afgevoerd. Zijn vader is dan al op 25 augustus gearresteerd. De nazi's zijn op zoek naar de drukker van het illegale verzetsblad Christofoor. "Mijn vader maakte dat blad helemaal niet. Maar hij werd wel opgepakt. Eigenlijk was iedere drukker in Nederland verdacht." George wordt voor verhoor overgebracht naar de Steenstraat in Leiden. "Hij realiseerde zich niet dat hij met het illegaal drukken zijn leven op het spel zette. Hij is, zover ik weet, gevangen genomen en heeft gezegd: 'Mijn personeel heeft niets gedaan. Ik neem de schuld op me'. Hij is overgebracht naar de gevangenis in Scheveningen, ook bekend als het Oranje Hotel. Daar is hij weer flink verhoord en -denk ik- ook flink geslagen. Dat ging toen zo. Vervolgens is hij ter dood veroordeeld en heeft zijn eigen graf moeten graven. Zijn testament had hij al geschreven."
Huilen
In Scheveningen had het leven van George kunnen eindigen. Tot 5 september 1944, Dolle Dinsdag. Het leven neemt alweer een abrupte wending. De Duitsers vluchten en het verzet weet op een of andere manier het dossier van de Warmondse drukker te vernietigen.
Na Dolle Dinsdag komen er nieuwe Duitsers, die niet weten wat ze met George aan moeten. Hij wordt overgeplaatst naar Rotterdam, ook een gevangenis met nieuw personeel. "Ook daar wisten ze niet wat ze met hem moesten. Mijn vader kon zich onschuldig voordoen. Hij was een goede toneelspeler, tegelijk ook een passie van hem. Bij de toneelvereniging is hij jaren actief geweest."
In Rotterdam wordt George door het verzet bevrijd. De geruchtenmachine in Warmond draait dan al op volle toeren: 'Drukker Van Elburg zit in de trein op weg naar Warmond!'. Op 12 september stapt George weer binnen in zijn woning. Hij heeft dan een kleine drie weken gevangen gezeten. Het is het moment dat René zich nog goed herinnert. "Ik zie het zo voor me. Mijn moeder zat op een stoel en mijn vader kwam binnen. Mijn vader knielde voor haar neer. Het is de enige keer dat ik ze heb zien huilen. Mijn zus heeft die bewuste stoel nog in haar bezit."
Onder de grond slapen
Lang wordt er niet stilgestaan bij wat George heeft moeten doorstaan. Het leven gaat door binnen het gezin Van Elburg. "Mijn vader kon zich niet lang gedeisd houden. Hij ging gewoon verder. Zo ging hij tijdens de hongerwinter op pad met Cees de Vroomen om aardappelen te halen nabij Anna Paulowna. Het enige wat hij wel deed, was onder de grond slapen, want hij was bang dat de Duitsers hem nog een keer op zouden pakken. In de drukkerij zat een groot luik onder de snijmachine en iedere avond ging hij daar slapen."
Niet alleen George verstopt zich in zijn huis. Eerder al in de oorlog zit zijn jongste broer André bij zijn oudere broer ondergedoken. Hij is betrokken bij een inbraak in het gemeentehuis in Alkmaar op 25 februari 1944. De verzetsgroep wil daar het bevolkingsregister vernietigen. Alles lijkt goed te gaan, maar op het laatste moment loopt het mis. Ze worden verraden. André weet te ontkomen, maar Jan Hoberg wordt gearresteerd. Hij wordt uiteindelijk op 14 april 1944 op negentienjarige leeftijd op de Waalsdorpervlakte in Scheveningen gefusilleerd. Jan is daarmee op dat moment de jongste gefusilleerde Nederlander. André woont een tijdje bij de familie Van Elburg in huis. "Hij was verkleed als vrouw, want anders werd je ontdekt. Dat weet onze huishoudster van toen, Riet Hekker, nog precies."
Dronken hoofdmeester
Maanden gaan voorbij in Warmond en dan is in het voorjaar van 1945 de bevrijding. René ziet op het dak van een kleine bollenschuur aan de Lokhorstlaan hoe de geallieerden brood en andere levensmiddelen uit de vliegtuigen gooien. Thuis was het feest. "Ja, daar was behoorlijk wat drank bij. Bill Heijl en nog wat mannen namen allemaal jenever mee. Mijn vader kon daar ook wel mee terecht. Ze dronken en zongen liedjes. Ik weet nog dat opeens drie man onder de tafel zat. Mijn vader, maar ook de hoofdonderwijzer. Dat was normaal een hele stijve man, maar hij was nu dronken van geluk."
Verenigingen
Langzamerhand wordt het leven weer opgepakt in bevrijd Nederland. Ook bij de familie Van Elburg. "De kinderen gingen weer naar school. Mijn vader ging door met drukken. Hij verkocht heiligenplaatjes aan katholieke basisscholen, verkocht bidprentjes -geschilderd door Pieter Geraedts- en importeerde ook kruisbeelden. Hij nam vertegenwoordigers in dienst om die te verkopen." Drukkerij Van Elburg draait goed. Het Warmonds Advertentieblad blijkt een gouden greep. George stort zich daarnaast ook in het verenigingsleven, is lid van de toneelvereniging, de voetbalclub en richt een stichting op ter bevordering van geordend zwemmen. In 1950 aan het eind van de Lommerlustlaan een klein zwembadje geopend. "De opening kan ik me nog goed herinneren. Mijn vader ging het water in en kwam met bloed op zijn hoofd weer boven. Hij was op scherven gedoken."
Twee broers
De oorlog lijkt ver weg en er wordt ook niet over gesproken. "Alles wat ik weet, heb ik uit documenten, van onze huishoudster Riet Hekker en van Gerard van Moorsel, een van de oudste personeelsleden. Daar hoorde ik wel eens dingen van over mijn vader." Een keer laat George nog iets los. "Dat was tien jaar na de bevrijding. "Mijn vader kwam binnen met een doos gebak. 'Ik trakteer een keer, en daarna wil het er niet meer over hebben', zei hij."
Toch is op foto's de oorlog nooit ver weg. Op de gezinsfoto, jaren na de bevrijding, ontbreken twee broers. "Kijk, dit is een foto van oom Niek." De man op de foto draagt een uniform van de Nederlandse marine. In de oorlog sluit hij zich aan bij de bezetter en gaat naar Duitsland. "Daar is hij neergeschoten. We weten niet precies wanneer. Thuis spraken we er nooit over. Het was wel bekend, maar daar liep je niet mee te koop natuurlijk. Ik heb ook geen idee wat mijn vader ervan vond."
Een andere foto komt uit de doos. "En deze mooie krullenkop is oom André," wijst René. André overleeft de oorlog en gaat daarna als vrijwilliger in militaire dienst. Hij wordt uitgezonden naar Indië en sterft op 1 juli 1946 op twintig jarige leeftijd in Semarang. Het bidprentje is gedrukt door 'Typ. G.G. van Elburg'; zijn broer George.
Geweldig nest
George overlijdt uiteindelijk in 1994 op 86-jarige leeftijd. Ondertussen heeft René de drukkerij in Sassenheim verder uitgebouwd. Zijn vader maakt het mee en is trots op zijn zoon. Die is dat op zijn beurt ook op zijn vader. George wordt tijdens de millenniumwisseling uitgeroepen tot Warmonder van de eeuw. Alles wat zijn vader voor Warmond heeft gedaan, vervult René met trots. Hij kan er nog uren over vertellen. "Het is gewoon geweldig dat je uit zo'n nest geboren bent."
Tekst: Marieke Voorn
