'Ik voel mijn magere botten en weet dat er iets moet gebeuren'
n Drie bijzondere fragmenten uit het dagboek van Engelandvaarder Anton Berbée
Sassenheim n In het kader van 75 jaar Bevrijding heeft de Stichting Oud Sassenheim het oorlogsdagboek van Anton Berbée, oud-inwoner van Voorhout en Sassenheim, toegankelijk gemaakt voor een groter publiek. De Teylinger mag, in samenwerking met de Stichting Oud Sassenheim, drie fragmenten uit het dagboek publiceren. De rest van het dagboek is te lezen op www.stichtingoudsassenheim.nl en www.oranjevereniging-sassenheim.nl. Journalist en tekstschrijver Irma Ooijevaar heeft het dagboek van Berbée, dat hij in de jaren negentig schreef, omgezet in een online project. Via Polar Steps is de reis van Engelandvaarder Berbée stap voor stap te volgen. Het project is mede gefinancierd door de gemeente Teylingen en het Jacoba van Beierenfonds.
Anton Berbée werd in 1920 geboren als jongste zoon van een bollenkweker uit Voorhout. Tijdens de oorlog raakte hij betrokken bij het verzet. In 1941 probeerde hij met een boot over te steken naar Engeland, maar daarbij werd hij opgepakt. Hij zat gevangen in het Scheveningse Oranjehotel en het Duitse kamp Lüttringhausen. Na het uitzitten van zijn gevangenschap ging Berbée in Sassenheim wonen. In 1954 emigreerde hij naar Australië, waar hij trouwde en een zoon kreeg. In de jaren negentig begon hij zijn levensverhaal op te tekenen. Vooral zijn lotgevallen in oorlogstijd maakten indruk.
Bommen op Lisse
Als Anton zijn zus in Lisse bezoekt, is hij getuige van een heftige gebeurtenis.
Lisse – 1 november 1940
Vanavond ga ik voor het eerst op bezoek bij mijn zus Juul en zwager Gerrit in de Kanaalstraat in Lisse.
Zij zijn een paar weken geleden getrouwd, ondanks de oorlog.
Als ik mijn fiets tegen het voorraam zet, zie ik dat ze net klaar zijn met eten. Ik bewonder hun prachthuis en de fijne meubeltjes, alles ziet er schitterend uit.
Maar dan komt er een vliegtuig over en horen we bommen suizen. De eerste drie ontploffen in het grasland, de vierde dichterbij en nummer vijf valt middenin de wijk. Het licht klapt uit, de ramen springen, boven horen we muren vallen. Juul schreeuwt, ze wil het huis uit. Maar dat gaat niet, de meubels vliegen in het rond. Ik werk haar tegen de grond.
En dan wordt het stil. Heel stil. We gaan de schade in het huis bekijken. De trap ligt vol stenen, de bovenverdieping is compleet ingestort. Wat een ellende. We zijn sprakeloos.
Als Gerrit weer bij zinnen is, gaat hij iedereen bellen. Ik neem Juul mee achterop de fiets naar De Engel, daar kan ze bij vrienden overnachten. Ze is erg overstuur. Niet zo gek, haar splinternieuwe huis is in één klap onbewoonbaar.
Maar goed: we léven in elk geval nog. Het had heel anders kunnen aflopen...
Verhoor
Na zijn mislukte poging om naar Engeland te varen, komt Anton terecht in de gevangenis van Scheveningen. Elke dag vraagt hij zich af wanneer de verhoren beginnen.
Scheveningen - 3 juli 1941
Net als je er niet meer op rekent, slaan ze toe. Zes weken na mijn arrestatie gaat plots de deur open. Twee hoge pieten in SS-uniform, petten op, sterren op de kraag. Ik word naar een verhoorkamer gebracht. “Sigaret?” Ik bedank, doe of ik geen Duits spreek. Er komt een tolk bij.
De toon is beleefd, bijna vriendelijk. Ze willen weten wie de overtocht heeft georganiseerd. En wat we van plan waren. Ik vertel dat we naar Engeland wilden om werk te vinden. Dat vinden ze gek. “We hebben genoeg werk voor u in Duitsland!” Nou, dáár wist ik niets van natuurlijk... Het kat-en-muis-spel gaat de hele dag door. Maar uiteindelijk worden ze niets wijzer. Terug in mijn cel komen de zenuwen los, een tijdlang kan ik het trillen niet beheersen.
“Je bent spierwit”, zegt Joshua. Hij heeft mijn middageten bewaard, maar ik heb geen trek. Ik denk terug aan wat ik allemaal heb gezegd. Wie gaat er nu op werk uit in Engeland? Zak tabak!
Maar goed. Laat ze maar bewijzen dat het niet waar is. Ik realiseer me dat ze daar wel hun methoden voor hebben. Laat niemand je gedachten binnendringen, Anton, houd ik mezelf voor.
In het Bauernkommando
Inmiddels is Anton overgebracht naar een Duitse gevangenis. De omstandigheden zijn heel slecht, het eten is karig. Als Anton een arts ziet lopen in de gang, ruikt hij zijn kans.
Remscheid-Lüttringhausen -
25 maart 1942
Na het luchten zie ik aan het einde van de gang de dokter lopen. Ik versnel mijn pas en bereik de man nét voor de wachters me te pakken krijgen. Hij herkent me en vraagt wat ik wil. Ik vertel dat ik heb gehoord dat er gevangenen zijn die op de boerderijen in de omgeving werken. Kan ik daar ook iets betekenen, met mijn ervaring in de landbouw?
Mijn hart bonst in m’n keel. De dokter zegt dat hij erover na gaat denken.“Kom vanmiddag op m’n kantoor”, antwoordt hij. Ik beef zó dat ik bijna niet terug kan lopen naar mijn cel. Ik durf niet aan de gevolgen van mijn daad te denken. Maar ik voel mijn magere botten en ik weet dat er iets moet gebeuren. Ik moet voor mezelf zorgen, niemand anders doet dat.
Die middag sta ik weer bij de dokter in het kantoor. Hij wil weten wat voor werk ik heb gedaan en vraagt scherp of ik van plan ben te vluchten. Natuurlijk niet: waar kan ik heen? Het valt hem op dat ik vermagerd ben, maar ik verzeker hem dat ik een taaie vlegel ben.
Vanaf die dag maak ik deel uit van het Bauernkommando. Ik word ingedeeld in een nieuwe cel, mijn maat heet Heinrich. En die avond krijg ik een pannetje stamppot, om wat aan te sterken. Stamppot! Dat is nog eens wat anders dan het afwaswater dat we gewoonlijk voorgeschoteld krijgen. Ik ben de hemel te rijk!
4 & 5 mei: Thuis herdenken en de vrijheid vieren
Teylingen n In het kader van 75 Bevrijding hadden de Oranjeverenigingen en VWF uitgebreide programma's opgesteld. Door de maatregelen gaan die niet door, maar zijn er wel wat kleine activiteiten. Ook luiden op 5 mei om 8.00 uur in het hele land de kerkklokken. Op 4 mei is er geen herdenking bij de monumenten.
In Teylingen zijn dit jaar geen herdenkingen op 4 mei om 20.00 uur. De monumenten worden op 4 mei passend gedecoreerd. Burgemeester Carla Breuer houdt een online toespraak. De toespraak wordt digitaal beschikbaar gesteld na de Nationale Dodenherdenking op 4 mei.
Ton Wolvers, voorzitter Oranje Vereniging Voorhout: "Op 4 mei hebben wij alle inwoners van Voorhout gevraagd om van zonsopkomst tot zonsondergang de vlag half stok te hangen."
Rob Koek, voorzitter Oranjevereniging Sassenheim: "Het staat inwoners uiteraard vrij om het monument in Sassenheim op een ander moment te bezoeken om daarbij de in oorlogstijd of tijdens vredesmissies omgekomen landgenoten te herdenken. Houd daarbij altijd de afgesproken anderhalve meter afstand in acht."
Pieter Wassenaar, VWF, roept inwoners op om in de dagen voorafgaand aan de herdenking alvast langs het monument aan de Herenweg te gaan: "Ik zou de Warmonders, die af en toe nog een wandelingetje maken, op willen roepen om op 3 of 4 mei zélf wat bloemen neer te leggen bij de Gedenknaald. Er is weliswaar geen Dodenherdenking, maar wij kunnen op die manier toch ons medeleven betuigen aan de gevallenen. En voor dit jaar wat mij betreft óók als eerbetoon aan de corona-slachtoffers en als hart onder de riem voor al die hardwerkende mensen in en rond de zorg!"
Bevrijdingsdag
In het kader van 75 jaar Bevrijding zouden er in het hele land activiteiten zijn. Ook in Teylingen hadden de Oranjeverenigingen en VWF een programma opgesteld.
Pieter Wassenaar, VWF: "Met name op Bevrijdingsdag zouden we flink gaan uitpakken dit jaar. Super jammer dat dat niet door kan gaan, maar we snappen uiteraard wel dat het door de omstandigheden niet kan. Wellicht gaan we 75 jaar plus één vieren…En er zijn gesprekken gaande om te kijken of wij de viering van 75 jaar Vrijheid op een later tijdstip tóch nog kunnen organiseren."
Rob Koek: "Ook in Sassenheim hebben we helaas voor deze dag veel evenementen moeten annuleren. Uiteraard hopen wij wel, dat iedereen op deze dag de vlag uithangt." Voor kinderen gaat de kleurwedstrijd, in samenwerking met Tiny Tribe, wel door. De kleurplaat is te downloaden via www.oranjevereniging-sassenheim.nl/kleurplaat. Inleveren kan dit keer alleen digitaal.
Ook in Voorhout is een kleurwedstrijd voor kinderen. De kleurplaat is te downloaden via www.oranjeverenigingvoorhout.nl. Verder houdt voorzitter Ton Wolvers om 9.00 uur een korte toespraak via Facebook. Onder de vroege vlaggers verdeelt de OVV verder 200 Zweedse wittebroden.
Voorhout n Dit is de laatste serie gedichten door een leerling van groep acht van een basisschool in Voorhout. Ze zijn geschreven in het kader van het Kunstproject 75 jaar Herdenking en Bevrijding, georganiseerd door de Historische Kring Voorhout en de Oranje Vereniging Voorhout. Lees alle gedichten op www.deteylinger.nl.
Eenzaam
Oorlog in 1940 een meisje alleen op het schoolplein
omdat al haar vrienden
er niet meer zijn
alles is zonder vreugde en macht
op zoek naar geluk is wat men tracht
de oorlog is bijna voorbij
mijn hoop komt terug met een glimlach erbij.
Danique x
onderduiken
Van onder een grot ga ik naar het licht
Gewend aan het donker
Ik knijp mijn ogen dicht
Ik hoor allemaal mensen
Hopelijk wordt niemand meer vervoerdmet de trein
zijn we dan eindelijk bevrijd?
Sophie
Wanneer
wanneer is het voorbij?
Mijn continue zorgen
voor de dag van morgen
wanneer is het voorbij?
De eeuwige zoektocht
naar eten en drinken
Wie kan mij vertellen?
Wanneer is het voorbij?
Mei
